Hoe logisch is de logica? Wat is het onderscheid tussen schijn en werkelijkheid? De Franse stripmaker Marc-Antoine Mathieu (1959) gebruikt zijn werk graag als een filosofische proefopstelling waarin hij zijn vragen en gedachten, associaties en personages de vrije loop kan laten.
Typisch voorbeeld: zijn schepping Maurits Cornelis van Esk, ambtenaar op het ministerie van Humor, hoofdpersoon van De oorsprong. Van Esk is druk, druk, druk, voor fundamentele vragen gunt hij zichzelf geen tijd. Tot de dag waarop hij wordt geconfronteerd met een verontrustende leegte in zijn bestaan. Is hij sterk genoeg om de waarheid onder ogen te zien?
[ Klik op een van bovenstaande afbeeldingen om de eerste hoofdstukken te lezen (PDF). Of klik op deze tekst. Het downloaden kan (heel) even duren. De boekuitgave van De oorsprong is verschenen in 2019. ]
De oorsprong draait om een nijpende situatie, die Marc-Antoine Mathieu speels, uitnodigend en onvergetelijk verbindt met grote existentiële thema’s. Hij werkt het verhaal van zijn ambtenaar uit op een even geraffineerde als pakkende manier, die herinnert aan de visuele paradoxen van niemand minder dan de wereldberoemde Nederlandse graficus M.C. Escher. Of anders wel aan de thematische ambitie van eigenzinnige denkers als Jorge Luis Borges, Georges Perec of Franz Kafka. Het tekent (jawel) de oorspronkelijkheid van zijn werk. Deze combinatie van oorspronkelijkheid (zien is geloven), leesbaarheid en literaire ambitie maakt Marc-Antoine Mathieu tot een unieke auteur, die als geen ander opereert op het snijvlak van literatuur en filosofie, beeldende kunst en stripverhaal.
Divers, rijk en filosofisch
Marc-Antoine Mathieu wordt op 3 juni 1959 geboren in de Franse stad Antony. Hij studeert aan de kunstacademie van Angers en maakt naam als stripmaker, scenograaf en beeldend kunstenaar. Zijn inspiratiebronnen zijn al even divers als zijn werk. Hij laat zich net zo makkelijk beïnvloeden door filosofen (Spinoza, Bergson) en sociale verschijnselen (verstedelijking, beeldcultuur, digitalisering) als door literatoren en grafici (Kafka, Escher, Borges, Masse, Hergé, Perec). De afgelopen dertig jaar heeft Mathieu een rijk en sterk filosofisch getint oeuvre in het leven geroepen, dat inmiddels bijna vijfentwintig titels omvat.
Zien is geloven?
Na De oorsprong volgde eveneens in 2019 de publicatie van De krochten van het Vourlé, de Nederlandse vertaling van Mathieus duizelingwekkende visie op het Louvre (Uitg. Zet.El). En kort daarna kwam hier nog eens de tekstloze strip 3 secondes bij (speciale import met Nederlands inlegvel; met dank aan Pinceel Stripverspreiding en Strips in voorraad), een al evenzeer zien-is-geloven-thriller – in de vorm van een schijnbaar eindeloze, monumentale zoombeweging – van deze auteur die in het Nederlandse taalgebied ten onrechte veel te lang onbekend is gebleven.
Ter gelegenheid van het verschijnen van De oorsprong publiceerde uitgeverij Sherpa in 2019 een cahier met De weg omhoog, een kort verhaal van Marc-Antoine Mathieu geïnspireerd op een tekst van Jorge Luis Borges, De benadering van al-Moe’tasim. Dit was gratis af te halen bij alle grote stripspeciaalzaken en boekhandels van Nederland en Vlaanderen. Deze actie was mede mogelijk dankzij de gewaardeerde ondersteuning van de Schwob-regeling van het Nederlands Letterenfonds: Schwob.nl.
Mocht je De oorsprong of andere titels van Marc-Antoine Mathieu willen bestellen, dan kan dat bij je lokale boekhandel of bij een van deze uitstekende onafhankelijke internetboekhandels:
Van 26 augustus t/m 17 september 2019 kon je in Muntpunt Brussel ook gratis kennismaken met het werk van Marc-Antoine Mathieu onder de titel ‘De knik in de filosofie‘.
Artikel geschreven voor Stripgids 11 (2022): Mijlpaal of oerknal?
De oorsprong: citaten uit de pers
‘Strips, filosofie en humor: op het kruispunt van die onwaarschijnlijke combinatie houdt Fransman Marc-Antoine Mathieu zich het liefst op. (…) Marc-Antoine Mathieu lees je niet voor het avontuur of voor de emotionele herkenbaarheid, maar voor de ideeënrijkdom. Geen enkele andere stripauteur denkt zo conceptueel als hij, en toch worden zijn boeken nooit droog of rigide. Mathieu doet je tegelijk nadenken en lachen. Dat is een uitzonderlijk talent.’ Gert Meesters in Knack Focus
‘Een virtuoos stripalbum. Mathieu speelt verbluffend met tijd en ruimte in een ingenieus scenario dat af en toe bijna tovenarij lijkt. Terwijl je vol verbazing aan het lezen bent, tuimel je tegelijk vooruit en achteruit in dit boek, een duizelingwekkende meta-spielerei die een briljant loopje neemt met het determinisme en de lineaire verhaalstructuur.’ Herbert De Paepe op Guido.be
‘Mathieu is een vindingrijke auteur [die] de grenzen van het mogelijke binnen de strip verkent. Maar denk niet dat zijn werk moeilijk leesbaar is, integendeel. De oorsprong begint dromerig, visueel doet het wellicht denken aan Mattotti of David B., met zijn hard-grafische zwart-wittekeningen. Onze held heet Maurits C. van Esk (u raadt vast naar wie die naam verwijst), een ambtenaartje dat zeer krap behuisd is en in een al even krap kantoortje werkt. Wat aanvankelijk wispelturig surrealisme lijkt, is in feite metahumor over de eigenschappen van het medium strip. Onze held ontvangt enveloppen met daarin strippagina’s van de gebeurtenissen die hem te wachten staan. Daar wil hij uiteraard meer van weten. Hoe dichter hij bij de ontknoping raakt, des te gelaagder wordt Mathieu’s spel met déja-vu en droste-effect. Strips munten uit in de suggestie van tijdsverloop en de stunt die hiermee in dit album wordt vertoond, is uniek en té mooi om hier te verklappen, maar fijnproevers opgelet: onthou deze naam.’ Marcel Ruijters in Zone 5300
‘De Franse stripmaker Marc-Antoine Mathieu mag dan al jaren actief zijn in zijn thuisland, tot nog toe waren zijn strips niet verschenen in ons taalgebied. Daar kwam dit najaar verandering in, met eerst een vertaling van zijn debuut De oorsprong en ietsje later De krochten van het Vourlé: Fragmenten uit het dagboek van een expert. Beide zijn een fantastische ontdekking. Mathieu lijkt het striptekenende bastaardkind te zijn van Jorge Luis Borges en Franz Kafka, maar zelf beschouwt hij ook landgenoot Fred (van de reeks Philémon) en Winsor McCay als invloeden. Wie dat werk een beetje kent, weet wat hij van de strips van Mathieu mag verwachten: absurde, dromerige taferelen. (…) Ergens heeft het wat weg van de Duistere steden van Schuiten en Peeters, al is Mathieus tekenstijl cartoonesker. Bevreemdend en poëtisch, en soms ontzettend grappig: wat ons betreft mogen de volgende vertalingen snel komen.’ Gonzo (circus)
‘Absurdisme en filosofische bespiegelingen worden gegoten in een dwaas vormexperiment met het stripverhaal. (…) De toon en sfeer van het verhaal zijn al na enkele pagina’s geheel vertrouwd. In de wereld van Maurits Cornelis Van Esk geldt de absurde en losse logica van een droom. Hij is ambtenaar op het ministerie van Humor en is zich erg bewust van zijn rol als personage in dit stripverhaal. (…) Discussies over wat humor moet zijn worden gevoerd in een extreem bureaucratische context van commissies en vergaderingen. Ironie en sarcasme zijn alomtegenwoordig in dit album. Met dit boek wordt meteen duidelijk waarom Marc-Antoine Mathieu een unieke plek heeft in de stripwereld. Zijn experimentele albums blijven bovendien uiterst leesbaar. (…) Wij zijn alleszins wild enthousiast over De oorsprong en hopen dus op verdere vertalingen van Mathieus werk naar het Nederlands.’ Marc Bastijns op Enola.be
‘M.C. van Esk is een onbeduidende ambtenaar (n uit de massa) van het ministerie van Humor (n uit de vele vage ambtelijke instanties). Hij ontvangt een pagina uit een stripverhaal waarop zijn ontwaken uit een nachtmerrie diezelfde ochtend wordt afgebeeld. Dit zet hem aan tot een zoektocht naar de existentiële vraag naar “de oorsprong” en zijn eigen ziel en zaligheid. En passant worden thema’s als bureaucratie, het jachtige leven en woningnood in een grootstedelijke omgeving ironisch behandeld. [Mathieu] speelt verrassend met de mogelijkheden van het medium strip, het tijdsverloop, de inbreng van auteur en uitgever. (…) Een must voor de echte stripliefhebber.’ Dr. H.A. ten Hove voor NBD Biblion
‘Briljante mix van humor en diepgang. (…) Het moge duidelijk zijn, dit is geen alledaags stripverhaal. Mathieu speelt met taal, verwijst naar de stripgeschiedenis, literatuur en beeldende kunst en levert daarbij ook nog eens een ironisch commentaar op onze eigen overgeorganiseerde maatschappij. Hij doet in zijn spel met de kaders van het stripverhaal wel wat denken aan wat Fred deed in zijn Philémon-reeks. In De oorsprong filosofeert hij met name over het tijdsverloop in stripverhalen. (…) Verwarrend? Welnee, begin gewoon te lezen in De oorsprong, laat je meenemen in Van Esks wereld en ontdek een briljant verhaal waarin diepgang en humor hand in hand gaan.’ Hans Pols op Johpols.blogspot.com
‘Marc-Antoine Mathieu gebruikt het medium strip om een literair meesterwerkje te produceren dat familie is van Perec, maar ook van Raymond Queneau, Franz Kafka en Jorge Luis Borges. (…) De oorsprong verscheen in 1990 in Frankrijk, maar wordt nu pas in Nederland uitgebracht, en dat is hoog tijd, en hoog tijd ook dat we de rest van het oeuvre van deze fenomenale tekenaar en tekstschrijver mogen ontdekken. Zijn korte strip De weg omhoog is ter kennismaking gratis bij stripzaken en de betere boekwinkel af te halen, en ook dat is een klein meesterwerkje dat je je beslist niet moet laten ontgaan. Onthoud die naam: Marc-Antoine Mathieu.’ Holly Moors op Moorsmagazine.com
‘De spelletjes met beeld en taal leiden bij [Marc-Antoine Mathieu] altijd tot verdieping en zijn meer dan slechts een middel om een onverwachte draai te geven aan het verhaal. (…) [Nu kunnen we] eindelijk ook in Nederland en België genieten van het fascinerende oeuvre van deze begenadigde auteur die hier hopelijk, net als in de ons omringende landen, de aandacht en waardering krijgt die hij verdient.’ Sigge Stegeman op 9ekunst.nl
Inmiddels ook verschenen: M.C. van Esk deel 2 en 3, en De tekening.
